پزشکی بازساختی به عنوان یکی از حوزه‌های جدید دانشی به سرعت درحال پیشرفت بوده و در یک دهه گذشته سرعت پرشتابی داشته است. اکنون با توجه به رقابت تنگاتنگی که در این حوزه در جهان و غرب آسیا وجود دارد و با توجه به نیاز حوزه پزشکی کشور ضرورت توجه به این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود.
آرزوی ساخت اعضای بدن انسان یا ترمیم بافت ها و اندام ها، تاریخ دیرینه ای دارد و ردپای آن را می توان در افسانه های کهن و اسطوره های رم باستان یافت. پزشکی بازساختی از دیدگاه علمی شاخه ای جدید از پزشکی است که هدف آن بازسازی، ترمیم یا جایگزینی سلول‌ها، بافت یا ارگان آسیب دیده یا از دست رفته بدن است. این شاخه از علم نوین پزشکی شامل بخش‌های مختلف از جمله سلول درمانی، ژن درمانی، مهندسی بافت و درمان با سلول‌های ایمنی می‌شود.
طب یا پزشکی بازساختی به عنوان یکی از حوزه های جدید دانش پزشکی به سرعت در حال پیشرفت است و در یک دهه گذشته سرعت پرشتابی داشته است. این شاخه از علم پزشکی در سال های آینده نیز در درمان بیماری ها به ویژه بیماری های صعب العلاج و لاعلاج جایگاهی ویژه خواهد یافت.
در سال های اخیر این حوزه از علم مورد توجه دانشمندان و پزشکان قرار گرفته و بخش جداگانه‌ای در منابع مرجع پزشکی به آن اختصاص یافته است.
هنگامی که زانو یا استخوانی می شکند یا بریدگی در پوست ایجاد می شود، بدن می تواند خود را ترمیم کند اما در مورد برخی بیماری ها مانند دیابت یا بیماری قلبی این گونه نیست. در طب بازساختی متخصصان به دنبال درمان ها و راهبردهایی شبیه آنچه که بدن خود را ترمیم می کند، هستند.
این شاخه از دانش پزشکی نخستین بار در دهه ۱۹۹۰ بر سر زبان ها افتاد؛ هنگامی که مهندسی بافت برای تحقیقات سلول های بنیادی و پیوند پوست مطرح شد. هدف از مهندسی بافت جایگزینی یا بازسازی بافت ها یا اندام های آسیب دیده در اثر بیماری، صدمه، بالا رفتن سن یا عوامل دیگر به جای درمان علایم با دارو و جراحی است.
بازسازی در بدن انسان در سه سطح رخ می دهد. بازسازی در سطح مولکولی شامل مولکول های کوچکی است که اجزای سازنده بدن انسان مثل دی ان ای، چربی و کربوهیدارت است، در سطح سلولی شامل ساختارهای سلولی نظیر نرون ها یا آکسون ها است که مسئول تکثیر و رشد سلول در بدن است و در سطح بافت که شامل خون، پوست، استخوان یا عضله می شود.
پزشکی بازساختی درآینده ای نزدیک صنعت پزشکی را دگرگون خواهد کرد و نویدبخش درمان بیماری هایی مانند سرطان، آلزایمر، پارکینسون، دیابت، بیماری های قلبی، نارسایی کلیوی، پوکی استخوان و آسیب طناب نخاعی می شود. هدف از این شاخه علمی یافتن درمان برای بیماری هایی است که زمانی غیرقابل معالجه بوده اند.
حوزه پزشکی بازساختی پنجره‌ای جدید در درمان بیماری ها گشوده است و با کمک یافته های جدید به دنبال درمان بیماری هایی است که پیش از آن جزو بیماری های صعب العلاج یا لاعلاج قرار می گرفتند. این حوزه یکی از مهمترین مباحث در پژوهش‌های زیست فناوری است و امید می‌رود بسیاری از بیماری‌ها با بهره‌گیری از فناوری های نوین طب بازساختی درمان شوند.
امروز پژوهشگران تلاش می کنند با کمک یافته های جدید در زمینه علوم سلولی، مهندسی بافت، بیوتکنولوژی و مهندسی نانو و ترکیب آنها با علوم بالینی مانند پوست، ارتوپدی، جراحی بازساختی، دندانپزشکی بتوانند بدون استفاده از داروهای شیمیایی، درمان بیماران را به این سمت هدایت کنند.
در حال حاضر، مهندسی بافت به منظور ترمیم و جایگزینی بافت های فرسوده، به عنوان بهترین جایگزین پیوند عضو مطرح است. با مهندسی بافت، این قابلیت وجود دارد که از سلول های بدن خود بیمار برای ترمیم یا طراحی دوباره بافت فرسوده استفاده شود. در این حالت بسیاری از پیچیدگی های پیوند عضو نظیر مصرف طولانی مدت داروهای سرکوب کننده دستگاه ایمنی و خطرات رد پیوند حذف می شود.
دکتر مسعود وثوق مدیر گروه پژوهشی پزشکی بازساختی در پژوهشگاه رویان در این زمینه می گوید: پژوهشگاه رویان ۳۲ سال پیش تاسیس شد. این پژوهشگاه در ابتدا مرکز تحقیقات ناباروری بود اما بعدا تحقیقات در حوزه سلول های بنیادی را آغاز کرد. اولین گزارش تولید سلول های بنیادی جنینی سال ۲۰۰۴ میلادی در پژوهشگاه منتشر شد.
وی افزود: به تدریج بحث کاربردی کردن دانش سلول های بنیادی مطرح شد که شاخه‌ای جدید در پزشکی امروز است و پزشکی بازساختی نامیده می شود. در این دانش نوین با استفاده از دانش سلول های بنیادی و مهندسی بافت دو هدف اصلی دنبال می شود. هدف اول ترمیم بافت آسیب دیده است تا این بافت بتواند به فعالیت فیزیولوژیک خود برسد. هدف دوم تولید بافت، سلول یا اندام هایی است که بتوانند به صورت جایگزین پیوند شوند و آسیب را برطرف کنند.
عضو هیات علمی پژوهشکده سلول های بنیادی پژوهشگاه رویان ادامه داد: سابقه پژوهش های پزشکی بازساختی در پژوهشگاه رویان به ۲۲ سال قبل بازمی گردد. پژوهشگاه مطالعات کارآزمایی بالینی را در این زمینه آغاز کرد. مطالعاتی که در این حوزه با استفاده از آزمایش روش های نوین درمانی روی بیماری های صعب العلاج یا لاعلاج انجام می شود پنجره امیدی برای درمان این بیماران باز می کند.
وی تاکید کرد: مطالعات در این زمینه در حوزه های مختلف پزشکی به طور مثال حوزه بیماری های مغز و اعصاب، بیماری های قلب و عروق، بیماری های استخوان، مفاصل و ارتوپدی، بیماری های پوست، بیماری های خودایمن شروع شد و حتی یک سری بیماری های مادرزادی نیز در این تقسیم بندی جای گرفت.
وثوق گفت: این مطالعات در فازهای اول، دوم، سوم و چهارم بالینی انجام و به تدریج در نشریات معتبر بین المللی و داخلی منتشر شد. این مطالعات با هدایت و تحت نظارت سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت انجام می شود. سازمان غذا و دارو مستندات بالینی هر مرحله از مطالعه را بعد از پایان آن، بررسی و مجوز آغاز فاز بعدی را صادر می کند.
